Nga Larry Luxner

JERUSALEM – Drejtuesit e 49 vendeve u bashkuan këtë javë në Jeruzalem për ceremonitë që shënuan 75-vjetorin e çlirimit të Aushvicit. Por vetëm një komb evropian – Shqipëria – mund të pretendojë se kishte më shumë hebrenj në fund të Luftës së Dytë Botërore sesa kur filloi lufta.

Mbrëmjen e së enjtes, ndërsa Vladimir Putin i Rusisë, Emmanuel Macron i Francës, Princi Charles i Britanisë dhe Zv.presidenti i SHBA-ve Mike Pence u drejtuan në aeroport për fluturimet e tyre në shtëpi, unë pata një bisedë të gjatë me presidentin e Shqipërisë, Ilir Meta, që përfshinte një sërë çështjesh, përfshirë këtu dhe vizitë dy-ditore në Izrael.

“Unë jam këtu sepse nuk duhet të harrojmë kurrë,” tha presidenti, duke nisur intervistën tonë ekskluzive 45-minutëshe në Hotelin Inbal të Jeruzalemit. “Mënyra më e mirë për ta bërë këtë është të tregojmë solidaritetin tonë me ata që vuajtën kaq shumë në Holokaust dhe humbën jetën gjatë kësaj vrasje masive industriale, shkallën e së cilës bota nuk kishte parë kurrë më parë.”

Ai shtoi: “Ne gjithashtu duam të nderojmë të mbijetuarit që dëshmuan këtë gjenocid – dhe t’i dërgojmë një mesazh të qartë kujtdo që promovon përjashtimin, urrejtjen dhe dhunën. Unë përfaqësoj Shqipërinë, e cila ishte unike jo vetëm për mbrojtjen dhe shpëtimin e të gjithë hebrenjve të saj, por edhe për mbrojtjen e shumë të tjerëve që erdhën në Shqipëri nga vendet e tjera për të mos u shfarosur”.

Pohimi i guximshëm i presidentit mbështetet në fakte solide historike. Pothuajse të gjithë 300 hebrenjtë e Shqipërisë mbijetuan nga pushtimi gjerman falë myslimanëve vendas dhe të krishterëve, të cilët gjithashtu strehuan më shumë se 2,000 refugjatë hebrenj nga Jugosllavia fqinje dhe gjetkë në shtëpitë dhe bodrumet e tyre – shpesh pa marrë parasysh sigurinë e tyre.

“Ishte detyrimi ynë për ta bërë atë,” tha Meta, 50 vjeç. “Por ne shpresojmë që kjo lidhje e madhe midis kombeve tona do të rezultojë në marrëdhënie më produktive për të ardhmen. Ne mund të mësojmë shumë nga Izraeli dhe gjithashtu të jemi partnerë shumë efektivë, veçanërisht në siguri. Ne përballemi me kërcënime të zakonshme si terrorizmi dhe ekstremizmi i dhunshëm.”

Vizitë historike në vepra?

Vizita shënoi të dytin e Metës në Izrael; i pari i tij ishte si kryetari i parlamentit të Shqipërisë, në 2014. Këtë herë, ai jo vetëm që u takua me homologun e tij, Reuven Rivlin, por e ftoi në Shqipëri. Nëse Rivlin do ta pranojë ta bëjë vizitën këtë vit, siç edhe pritet, ai do të bëjë histori si presidenti i parë izraelit që do të kryejë ndonjëherë një vizitë zyrtare në Shqipëri.

I ndjeri Shimon Peres udhëtoi për në Tiranë në 1994, tre vjet pasi të dy vendet vendosën marrëdhënie diplomatike, por si kryeministër, jo president. Në korrik 2018, zyrtarët në kryeqytetin shqiptar i kushtuan një memorial në kujtim të tij.

Meta, i cili udhëhoqi një delegacion prej 10 anëtarësh në Jeruzalem, është president i Shqipërisë që nga korriku 2017; nga 1999 në 2002, ai ishte kryeministri i vendit. Ai tha se duhet të bëhet një dallim i qartë midis politikave armiqësore, anti-Izraelite të diktaturës tiranike të Enver Hoxhës – e cila zgjati nga 1944 deri në 1985 – dhe ndjenjat e njerëzve të zakonshëm ndaj hebrenjve.

“Megjithë retorikën e regjimit komuniste kundër Izraelit dhe miqësinë e tij me shtetet radikale arabe, gjatë asaj kohe, populli hebre në Shqipëri ishte shumë i respektuar dhe i integruar mirë,” tha presidenti. “Një nga mësuesit e mi më të mirë, Marlena Dojaka, ishte hebre, dhe ne jemi akoma në kontakt. Hebrenjtë ishin ndër intelektualët më të mirë të Shqipërisë.”

Kur komunistët u rrëzuan në fillim të viteve 1990, praktikisht të gjithë ata hebrenjtë emigruan në Izrael. Sot, ata dhe pasardhësit e tyre këtu numërojnë rreth 550 veta, tha drejtuesja e komunitetit Felicita Jakoel, e cila ishte midis një duzine hebrenjve shqiptarë për t’u takuar me Metën para intervistës time. Organizuesi i atij takimi ishte Bardhyl Canaj, ambasadori i Shqipërisë në Izrael.

Rreth 70% e 3 milionë banorëve të Shqipërisë e pohojnë Islamin – një shifër që rritet në 90% në Kosovën fqinje, një ish-provincë autonome e Serbisë që shpalli pavarësinë në mënyrë të njëanshme në vitin 2008. Ndërsa hebrenjtë kurrë nuk përjetuan antisemitizëm në asnjë nga vendet, kjo sigurisht që nuk ka qenë rasti në pjesën tjetër të Evropës – ose në rritje më shumë në Shtetet e Bashkuara, për këtë çështje.

“Kjo është e papranueshme,” paralajmëroi Meta. “Nëse ne tolerojmë antisemitizmin, ai mund të bëhet rrjedhë kryesore dhe do të rrezikojë të gjithë – jo vetëm hebrenjtë. Gjatë Holokaustit, gjashtë milionë hebrenj u vranë. Por, të gjithë që i lanë pas dore hebrenjtë, në fund e kuptuan se kushdo mund të jetë viktimë e politikave të tilla”.

Përpjekjet për rikuperimin e tërmetit vazhdojnë

Meta tha se miqësia e Izraelit me Shqipërinë u shfaq më 26 nëntor, kur republika Ballkanike u godit nga një tërmet 6.4 ballë i vitit 2019 që vrau 51 njerëz, plagosi 2,000 të tjerë dhe la rreth 13,000 të pastrehë, sipas vlerësimeve paraprake. IDF (ushtria izraelite) menjëherë dërgoi një ekip të specializuar prej 10 anëtarësh për të nxjerrë të mbijetuarit dhe përcaktuar ndërtesat nëse ata mbetën strukturërisht të shëndosha pas tërmetit.

“Ka pasur dëme të mëdha, dhe për fat të keq ato që nuk mund të riparohen ose shërohen janë jeta e 51 shqiptarëve të humbur gjatë kësaj tragjedie,” tha Meta. “Por ne jemi të vendosur për t’u përballur me këtë krizë humanitare dhe kemi dhënë ndihmë për të gjithë njerëzit që vuajtën gjatë këtij tërmeti.”

Më 17 shkurt, donatorët ndërkombëtarë do të takohen në Bruksel, për të diskutuar një paketë ndihme masive për Shqipërinë, e cila pësoi një humbje ekonomike të vlerësuar prej 1 miliard eurosh. Presidenti tha “ne do të rregullojmë buxhetin tonë në përputhje me rrethanat”.

Për këtë qëllim, vendi ka caktuar një “Ministër të Rindërtimit” – Arben Ahmetaj – për të mbikëqyrur të gjitha përpjekjet për rikthimin e tërmetit. Në projektbuxhetin e tij për vitin 2020, qeveria ka ndarë gjithashtu 63 milionë dollarë (ekuivalent me 0.4% të PBB-së së Shqipërisë) për të ndërtuar shtëpi për ata që kanë ngelur pa shtëpi nga katastrofa.

Një nga industritë e rritjes në Shqipëri ka qenë turizmi, me ardhjet duke u rritur çdo vit me 20% në katër ose pesë vitet e fundit; rritjet më të mëdha kanë ardhur nga vendet e tjera të Evropës (veçanërisht Polonia) dhe Izraeli. Të paktën 20,000 izraelitë vizituan Shqipërinë në vitin 2019, me më shumë që priten këtë vit.

I pyetur se çfarë i bëri përshtypje më shumë për dy ditët e tij në Izrael, Meta u përgjigj shpejt: Shkolla “Lauder” e Qeverisë, Diplomacisë dhe Strategjisë – një departament i IDC Herzliya.

“Më thanë që disa dekada më parë, shkolla përbëhej nga vetëm disa kazerma të vjetra, pa vlerë. Por falë vizionit të Izraelit për të promovuar arsimimin e standardeve më të larta, ai u shndërrua në një institucion udhëheqës – jo vetëm në Izrael, por ndërkombëtarisht,” tha ai. “Kjo është fuqia e transformimit që ka populli izraelit – dhe kjo është diçka që duhet të mësojmë si shqiptarë, si ta transformojmë vendin tonë në të ardhmen.”

Rebusi i Kosovës

Një nga qëllimet e gjata të Shqipërisë është të bashkohet me Bashkimin Evropian me 28 anëtarë (së shpejti do të jetë 27). Por kjo ëndërr ende nuk është realizuar, edhe pse përfundimisht u parashikua t’i jepte Shqipërisë dhe Maqedonisë Veriore dritën e gjelbër për bisedimet e pranimit vitin e kaluar.

Rruga për në Bruksel ka qenë e mbushur me pengesa, dhe e fundit erdhi në mes të tetorit kur Macron bllokoi në mënyrë të efektshme të dy vendet nga fillimi i bisedimeve të anëtarësimit me arsyetimin se asnjë vend nuk kishte bërë sa duhet në lidhje me politikën ekonomike, të drejtat e njeriut, antikorrupsionin masat dhe sundimi i ligjit.

“Ne jemi shumë të vendosur për t’u anëtarësuar në BE”, deklaroi Meta. “Është e vërtetë që Presidenti Macron kishte kërkuar të rishikojë metodologjinë e zgjerimit të BE-së, dhe shpresojmë që kjo metodologji të rishqyrtohet shumë shpejt. Unë fola me të nëntorin e kaluar kur isha në Paris. Ne jemi në kontakt me BE-në dhe shpresojmë që së shpejti do t’i hapë rrugë vendimeve pozitive për Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut.”

Para se të përfundoja intervistën tonë, unë e pyeta Presidentin Meta nëse Shqipëria po punon me qetësi prapa skenave për të nxitur vendosjen e lidhjeve diplomatike midis dy miqve të saj më të mirë: Izraelit dhe Kosovës.

Kosova aktualisht ka marrëdhënie zyrtare me 116 vende dhe mban më shumë se 40 misione diplomatike në të gjithë botën. Në Shtator 2018, presidenti i vendit, Hashim Thaçi, u zotua të vendoste ambasadën në Jeruzalem, nëse Kosova do të fitonte njohjen diplomatike nga Izraeli.

Megjithatë, autoritetet izraelite janë larguar nga frika e fyerjes së Serbisë – dhe gjithashtu sepse nuk duan të krijojnë një precedent mbi vetëvendosjen që mund të shfrytëzohet nga palestinezët.

“Kosova dhe Izraeli kanë një miqësi të madhe. Ne dëshirojmë dhe shpresojmë që Izraeli ta njohë pavarësinë e Kosovës sa më shpejt të jetë e mundur,” tha ai. “Unë nuk mund të flas në emër të secilit vend, por ka simpati të madhe midis kosovarëve për hebrenjtë, dhe anasjelltas. Shpresoj se do të vijë koha. Deri atëherë, të gjitha mundësitë për bashkëpunim dhe zhvillim dypalësh duhet të shfrytëzohen”.