Nga Dr. Cesar Chelala

Intoleranca fetare është në thelb të shumë konflikteve aktuale në mbarë botën. Krijimi i një kulture paqeje kërkon respekt dhe bashkëpunim midis feve të ndryshme. A mund të arrihet një nivel mirëkuptimi, i cili do të mundësonte marrëdhëniet paqësore? Një episod pothuajse i harruar gjatë Luftës së Dytë Botërore ilustron këtë çështje.

Gjatë Luftës së Dytë Botërore, ndërsa hebrenjtë po persekutoheshin nga nazistët, ata gjetën strehim në Shqipëri. Më shumë se 2000 hebrenj u mbrojtën nga vendasit, të cilët rrezikuan jetën e tyre duke bërë për t’i mbajtur të sigurt.

Megjithëse gjermanët kërkuan që shqiptarët t’u jepnin atyre listat e emrave të hebrenjve që po qëndronin në territorin shqiptar, por këta të fundit refuzuan të respektonin dhe në vend të kësaj shqiptarët i mbrojtën hebrenjtë nga nazistët. Sipas Shkollës Ndërkombëtare për Studimet e Holokaustit (International School for Holocaust Studies), shqiptarët nuk kthyen asnjë hebre tek gjermanët.

Ky episod u soll në dritë nga Norman H. Gershman, një fotograf amerikan, i cili ka përfshirë fotot e pasardhësve të shqiptarëve që ende jetojnë në vendin ku qëndruan hebrenjtë,në një libër të quajtur BESA ishte shkruar: Muslimanët që shpëtuan hebrenjtë në Luftën e Dytë Botërore. Sipas Gershman, vetëm dy vende në Evropë, Danimarkë dhe Shqipëri refuzuan të bashkëpunonin me nazistët.

Besa është një koncept kulturor shqiptar që do të thotë “të mbajmë premtimin” dhe “fjalën e nderit”. Fjala ka origjinën e saj nga Kanunin e Lekë Dukagjinit, një kuvend i kodeve dhe traditave zakonore të përpiluara nga shefi i legjendës shqiptare të shekullit të 15-të dhe i transmetuar gojarisht mbi gjeneratat pasuese.

Besa do të thotë gjithashtu të kujdesesh për ata që janë në nevojë, duke i mbrojtur ata dhe duke qenë mikpritës. Kjo përpjekje bëri bashkë shqiptarët katolikë dhe muslimanë,duke marrë parasysh që 70% e shqiptarëve janë muslimanë, është e sigurt të supozohet se ata ishin primare në ndihmën ndaj hebrenjve. Në vend që t’i fshihnin në tavanet apo në pyll, shqiptarët u jepnin hebrenjve emra myslimanë, u siguronin rroba dhe i trajtonin si anëtarë të familjeve të tyre.

Gershman tregoi historinë e një tregtari shqiptar, Ali Pashkaj, i cili e priti vizitën në dyqan të një grupi të ushtarëve gjermanë që rrethonin 19 të burgosur shqiptarë. Ndër shqiptarët ishte një hebre i ri, të cilin gjermanët planifikonin të vrisnin.

Meqenëse Pashkaj foli gjermanisht shkëlqyeshëm, ai i ftoi ushtarët në dyqan dhe u dha atyre ushqim dhe verë. Ndërkohë që po i tërhoqi vëmendjen ushtarëve gjermanë, ai i dha djalit hebre një pjepër që përmbante një mesazh që e udhëzonte atë të dilte nga kamioni në një vend të caktuar dhe të vraponte dhe të fshihej në pyll. I riu ndoqi udhëzimet dhe ishte në gjendje të shpëtojë.

Ushtarët gjermanë ishin të zemëruar. Ata u kthyen në qytet dhe kërcënuan se do të vrisnin njeriun dhe do ta vinin zjarrin qytetit  nëse shqiptarët nuk do ta kthenin djalin hebre. Shqiptarët refuzuan dhe gjermanët më në fund u larguan nga qyteti. Pashkaj shkoi në pyll ku e gjeti djalin e ri dhe e solli atë në shtëpinë e tij dhe e mbronte. I riu, emri i të cilit është Yasha Bayuhovio më vonë shkoi në Meksikë dhe u bë dentist. Duke e mbrojtur atë, Ali Pashkaj po praktikonte Besën.

Gershman i tha “Jewish Chronicle”, “Shikoni, ju nuk jeni duke folur me dikë që është pro-arab. Është vërtet mjaft thjesht se ka njerëz të mirë në këtë botë. Kam gjetur muslimanë që shpëtuan hebrenjtë. Perceptimi i fesë islame si i çmendur është i pakuptimtë. Unë jam një hebre në zemrën time. Unë do të jap jetën time për Izraelin … Megjithatë, ne i kemi objektizuar muslimanët. Ata janë vetëm njerëz. Dhe në këtë popull të vogël prej shqiptarësh, ata kanë një mesazh për botën. Unë e sfidoj dikë që të shohë këta njerëz dhe të thotë se këto janë terroristë apo simpatizantë terroristë”.

Burimi: “The Counter Punch“