Nga Baruch Tenembaum

Më 1 nëntor 2005, seanca e 42-të plenare e Asamblesë së Përgjithshme të KB miratoi rezolutën 60/7, duke caktuar 27 Janarin si Ditën Ndërkombëtare të Përkujtimit të Holokaustit.

60 vjet më parë, më 27 janar 1945, Ushtria e Kuqe çliroi kampin famëkeq të përqendrimit Auschwitz-Birkenau, fabrika më e madhe e vdekjeve e projektuar nga nazistët.

Në mënyrë ironike, 10 ditë para çlirimit, më 17 Janar 1945, ushtria Sovjetike, në Debrecen, Hungari, arrestoi Raoul Wallenberg, diplomatin Suedez i cili kishte shpëtuar dhjetëra mijëra hebrenj që nga ardhja e tij në Budapest, më 9 korrik, 1945. Që nga rrëmbimi i tij i pashpjegueshëm, suedezi 32-vjeçar u zhduk nga faqja e dheut dhe me shumë gjasë u ekzekutua pas urdhrave të Stalinit.

Synimi i KB ishte të krijonte një ditë universale për të përkujtuar një nga kapitujt më të errët të njerëzimit, i cili rezultoi në vdekjen e 6 milionë hebrenjve dhe rreth 11 milionë të tjerëve nga regjimi nazist dhe shërbëtorët e tij.

Që atëherë, 27 janari është vërejtur nga shumë vende dhe organizata. Vitin e kaluar, për shembull, në fillim të pandemisë së Koronavirusit, dita u përkujtua në Jeruzalem, nën kujdesin e Fondacionit të Forumit Botëror të Holokaustit, Yad Vashem dhe me ftesë të Presidentit Reuven Rivlin. Në këtë tubim të paparë morën pjesë mbi 50 anëtarë të familjes mbretërore, krerë shtetesh, kryeministra dhe udhëheqës parlamentarë nga e gjithë bota.

Në përputhje me qasjen e tij “pedagogjike pozitive”, Fondacioni Ndërkombëtar Raoul Wallenberg përkujton këtë ditë duke festuar guximin e frikshëm të shpëtimtarëve, mijëra gra dhe burra që vendosën të mos qëndronin duarkryq por përkundrazi u drejtoheshin atyre që kishin nevojë.

Në këtë kontekst, dy vjet më parë, më 27 janar 2019, OJQ-ja jonë dërgoi një delegacion të vogël në Tiranë, kryeqytetin e Shqipërisë, për të shpallur të gjithë vendin si “Shtëpinë e Jetës”. Pak njerëz e dinë se ky vend i vogël në Ballkan është i vetmi, i cili, nën okupimin nazist, përfundoi Luftën e Dytë Botërore me më shumë hebrenj sesa kishte para shpërthimit të luftës. Arsyeja është e thjeshtë: Shqiptarët jo vetëm u dhanë strehë hebrenjve vendas por edhe refugjatëve hebrenj që hynë në Shqipëri nga vendet fqinje. Edhe politikanët dhe zyrtarët qeveritarë që iu bindën urdhrave gjermanë u bashkuan me njerëzit e thjeshtë në përpjekjet spontane për të mbrojtur të përndjekurit. Ky komb fisnik veproi sipas BESA, një parim i shenjtë shqiptar i nderit, i cili u përkthye në një angazhim të palëkundur ndaj mysafirëve. Në dritën e këtij veprimi të paparë kolektiv, Shqipëria është bërë vendi i parë dhe i vetmi në botë që është shpallur “Shtëpia e Jetës”.

Projekti “Shtëpitë e Jetës” u lansua në 2014. Objektivi i tij është të identifikojë dhe shënojë ato zona që u dhanë strehë viktimave të persekutimit nazist. Shumica e këtyre të fundit ishin fëmijë, të lënë nga prindërit e tyre në vende të sigurta, para se të dëboheshin. Që nga fillimi i tij, Fondacioni Wallenberg arriti të lokalizojë më shumë se 500 Shtëpi Jete në Itali, Francë, Belgjikë, Poloni, Hungari, Danimarkë, Hollandë, Greqi dhe Shqipëri dhe programi ambicioz do të vendosë një pllakë ose monument të veçantë në secilën vend, në mënyrë që turistët dhe vizitorët të mësojnë për bëmat që ndodhën pas mureve të atyre ndërtesave.

Një nga zbulimet befasuese e iniciativës “Shtëpitë e Jetës” është se shumica dërrmuese e vendeve të strehimit ishin kisha, manastire, manastire dhe shkolla që i përkisnin Kishës Katolike. Ky fakt çon në përshtypjen se Kisha Katolike ka luajtur një rol të rëndësishëm dhe të orkestruar mirë në përpjekjet për të shpëtuar jetën. Ajo që mbetet për t’u parë është shkalla e përfshirjes së udhëheqësve të Vatikanit, veçanërisht e Papa Pius XII, i cili ka shumë keqbërës për shkak të pasivitetit të tij të perceptuar dhe heshtjes kur erdhi të fliste për viktimat e masakrave naziste. Përkrahësit e tij, nga ana e tyre, besojnë se ai veproi prapa skenave, duke u përpjekur të shpëtojë sa më shumë jetë të jetë e mundur, nga frika se protesta e tij e zëshme do të gjeneronte një reagim të ashpër.

Marsin e kaluar, Papa Françesku hapi arkivat e kohës së luftës në Vatikan. Dikush do të shpresonte që studiuesit të kenë qasje të plotë dhe të pakufizuar në të gjitha dokumentet përkatëse historike dhe kjo mund të hedhë dritë në rolin e luajtur nga Papa i përmendur.

Kuptohet që, kriza e vazhdueshme shëndetësore ka vonuar ritmin e punës së studiuesve, por disa zbulime fillestare nga historiani i njohur gjerman, Prof. Hubert Wolf, duket se tregojnë se në fillim të luftës, Papa Pius XII e dinte që nazistët po masakronin hebrenjtë dhe megjithatë, ai vendosi ta mbajë këtë informacion të çmuar nga Aleatët.

Për sa i përket përpjekjeve të bashkërenduara nga Kisha për të fshehur dhe shpëtuar jetën e fëmijëve hebrenj në institucionet e tyre, arkivat mund të sqarojnë shkallën e ndërhyrjes së Pius XII në strehimin e hebrenjve. A po mbyllte vetëm një sy? Apo ai dha udhëzime të qarta për të shpëtuar të përndjekurit?

Një pyetje tjetër interesante është nëse Kisha Katolike veproi për shkak të solidaritetit të plotë apo kishte ndonjë motiv të fshehtë, siç ishte qëllimi për t’i sjellë fëmijët hebrenj më pranë besimit të krishterë?

Për të qenë të sigurt, shumë nga fëmijët hebrenj ishin pagëzuar (ndoshta për t’u ofruar atyre një shtresë shtesë mbrojtjeje?), Por pagëzimi i tyre nganjëherë u përdor nga Kisha në disa mosmarrëveshje për kujdestarinë pas luftës, i njohur kryesisht si “Polemika e Jetimëve Hebrenj ”

Me fjalë të tjera, Kisha ngurroi të dorëzonte fëmijët hebrenj prindërve ose të afërmve të tyre pas luftës dhe disa historianë besojnë se Papa Pius XII ishte prapa këtij qëndrimi.

Unë gjithashtu shpresoj që Arkivat të hedhin më shumë dritë mbi një figurë tjetër monumentale, Angelo Roncalli (më vonë Papa Gjon XXIII). Gjatë Holokaustit, ai ishte Delegat Apostolik në Stamboll dhe si i tillë, ai kishte një marrëdhënie të ngushtë me Haim Barlas, i cili drejtoi atje zyrat e Komitetit për Shpëtimin e Hebrenjve të Agjencisë Hebraike.

Nga Barlas dhe burime të tjera, mësuam për përpjekjet e Roncallit për të shpëtuar hebrenj. Kjo u detajua me përpikëri në Fondacionin Wallenberg Roncalli Dossier, dorëzuar Yad Vashem në fillim të vitit 2011, me një kërkesë për të njohur Roncalli si të Drejtë midis Kombeve. Mjerisht, Autoriteti i Holokaustit në Izrael refuzoi peticionin tonë, duke aluduar se “punësimi i Roncalli nuk ishte ndërprerë, as nuk u qortua ose u paralajmërua”.

Ka disa prova që Roncalli mund të ketë luajtur gjithashtu një rol të rëndësishëm në Mosmarrëveshjet për Jetimët Çifutë, duke mbështetur pretendimet e familjeve biologjike, por kjo çështje kërkon hetime të mëtejshme dhe ndoshta përgjigjet mund të gjenden në arkivat e pasluftës Vatikani

Këtë 27 Janar, 76 vjet pas çlirimit të Auschwitz-Birkenau, unë reflektoj mbi tragjedinë e motrave dhe vëllezërve të mi në ditët e errëta të Shoah, por mbaj mend gjithashtu guximin dhe njerëzimin të lë pa frymë të njerëzve si Raoul Wallenberg dhe Angelo Roncalli, i cili bëri një ndryshim të madh. Ne u kemi një borxh të përjetshëm mirënjohjeje.

RRETH AUTORIT

Baruch lindi në 1933 në Las Palmeras, Argjentinë, një fshat i vogël që ishte pjesë e vendbanimeve Hebraike të Baron Hirsch. Ai u diplomua nga një Yeshiva dhe vitet e para të të rriturve i kaloi duke mësuar Judaizëm. Në vitet 1960 Baruch ishte Drejtor i Zyrës Turistike Izraelite në Argjentinë, duke krijuar një program për pelegrinët katolikë. Ai ka themeluar dy OJQ, Casa Argentina në Izrael – Terra Santa dhe Fondacioni Ndërkombëtar Raoul Wallenberg. Ai është i martuar, ka tre fëmijë, gjashtë nipër e mbesa dhe dy stërnipa.